Η αρχαία Πάλαιρος βρίσκεται στην περιοχή του Δήμου Ακτίου – Βόνιτσας, στο βορειοανατολικό τμήμα της χερσονήσου της Πλαγιάς, στη θέση Κεχροπούλα και σε απόσταση περίπου 7,5 χλμ. βορειοδυτικά του σύγχρονου ομώνυμου οικισμού. Η αρχαία πόλη βρισκόταν σε θέση που επόπτευε την ευρύτερη περιοχή και κυριαρχούσε στη λίμνη Βουλκαριά (αρχ. Μυρτούντιο). Ιδρύθηκε στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. και γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της τον 3ο αι. π.Χ. Τα κατάλοιπα της είναι εντυπωσιακής διατήρησης και καταλαμβάνουν το νότιο μέτωπο ενός διάσελου που σχηματίζεται ανάμεσα σε δυο βραχώδεις απολήξεις του βουνού Προφήτης Ηλίας.
Ο αρχαιολογικός χώρος δέχθηκε σημαντικές παρεμβάσεις ανάδειξης στο πλαίσιο έργου που υλοποιήθηκε από το έτος 2002 μέσω του Γ΄ Κ.Π.Σ. (ΠΕΠ Δυτικής Ελλάδας, 2000-2006), οπότε και διαμορφώθηκε σε επισκέψιμο. Σήμερα διαθέτει χώρο στάθμευσης και εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης κοινού.
Τα κατάλοιπα της αρχαίας Παλαίρου περιβάλλονται από μία από τις πιο καλοδιατηρημένες οχυρώσεις της Αιτωλοακαρνανίας, μήκους 2 χλμ., η οποία κατά τόπους σώζεται σε ύψος 12 μ., φτάνοντας μέχρι των περίδρομο των τειχών. Eίναι κατασκευασμένη με διαφορετικά συστήματα δόμησης, που θεωρείται ότι ανήκουν σε διαφορετικές περιόδους. Είχε ξεχωριστά οχυρωμένη ακρόπολη στην κορυφή απ΄ όπου υπήρχε η δυνατότητα ελέγχου του πεδινού χώρου. Εντός της ακρόπολης υπάρχουν δύο δεξαμενές νερού που κάλυπταν τις ανάγκες σε καιρό πολιορκίας.
Από την οχύρωση διατηρούνται μεταξύ άλλων καλά συνολικά εννέα πύλες. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωρίζει η βορειοδυτική πύλη με το τοξωτό υπέρθυρο, η οποία είναι ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα του είδους αυτού. Κατά τις εργασίες ανάδειξης του χώρου αποκαλύφθηκαν στο δάπεδο της ίχνη από αρματοτροχιές, καθώς και οπές στις παραστάδες της για τη στερέωση της μπάρας που την ασφάλιζε.
Στο βορειοδυτικό τμήμα του περιβόλου εντοπίζεται ο χώρος της αγοράς, με ορατά κτίρια και κατασκευές, όπως δύο αντικριστές στοές, βάσεις βάθρων και, δεξαμενές. Η περιοχή αυτή της πόλης δεν έχει ερευνηθεί ανασκαφικά και κατά συνέπεια δεν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες.
Ο οικιστικός ιστός ήταν οργανωμένος κατά το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα. Εκτός του οχυρωμένου χώρου βρίσκονται κατάλοιπα κτιρίων, τα νεκροταφεία της πόλης και δύο ιερά, εκ των οποίων το ένα, στην κορυφή του βουνού Προφήτης Ηλίας, ήταν αφιερωμένο σε άγνωστη θεότητα, ενώ ένα δεύτερο ιερό, αφιερωμένο στην Άρτεμη, βρισκόταν βόρεια της οχύρωσης.
Η Πάλαιρος διέθετε λιμάνι, το οποίο βρισκόταν στην περιοχή της Πογωνιάς και συνδεόταν με αυτή με δρόμο που προσέγγιζε την πόλη από νοτιοανατολικά.
Διεύθυνση: 300 12 Πάλαιρος
Θερινό: 8.30-15.30. Κάθε Τρίτη ο χώρος είναι κλειστός. Κατά τη χειμερινή περίοδο είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με την Εφορεία.
Σύμφωνα με την με αρ. πρωτ. 75976/18-05-23 Απόφαση (ΦΕΚ 3320/Β/18-05-2023), η είσοδος δεσποζόμενων ζώων συντροφιάς στον αρχαιολογικό χώρο επιτρέπεται, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις,οι οποίες είναι αναρτημένες στην είσοδο του.
Τα Μουσεία και οι Αρχαιολογικοί Χώροι παραμένουν κλειστά την 25η και 26η Δεκεμβρίου, 1η Ιανουαρίου, 25η Μαρτίου, Κυριακή του Πάσχα και την Πρωτομαγιά, επίσημες αργίες του Κράτους. Τη Μεγάλη Παρασκευή λειτουργούν με ωράριο 12:00-17:00.
Τιμή εισιτηρίου: Ολόκληρο: 5 Eυρώ, Μειωμένο: 3 Ευρώ
Ελεύθερη είσοδος για όλους προβλέπεται: την πρώτη και τρίτη Κυριακή κάθε μήνα (από 1η Νοεμβρίου έως 31η Μαρτίου εκάστου έτους) και στις ακόλουθες ημερομηνίες: 6η Μαρτίου (Ημέρα Μνήμης Μελίνας Μερκούρη), 18η Απριλίου (Διεθνής Ημέρα Μνημείων), 18η Μαΐου (Διεθνής Ημέρα Μουσείων), Τελευταίο σαββατοκύριακο Σεπτεμβρίου (Διήμερο Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς), 28η Οκτωβρίου.
