Η Ναύπακτος είναι πόλη με αδιάλειπτη, διαχρονική κατοίκηση, που ανάγεται στην Προϊστορία. Οχυρωμένη ήδη από την αρχαιότητα, τα τείχη της ενισχύθηκαν στη συνέχεια κατά τη διάρκεια των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων, όταν και άλλαξε πολλές φορές κατακτητές ως κομβική γεωγραφική θέση.
Η αρχική φάση της οχύρωσης ανήκει τουλάχιστον στα μέσα του 5ου αι. π.Χ., όπως είναι γνωστό από τη μαρτυρία του Θουκυδίδη για τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου και όπως βεβαιώνεται από σωζόμενα τμήματα των αρχικών τειχών, που είναι κτισμένα με πολυγωνικό σύστημα. Στα ελληνιστικά χρόνια (3ος-2ος αι. π.Χ.), έγινε μεγάλη επέκταση του οχυρωματικού περιβόλου προς τα ανατολικά, για να προστατευθεί μεγαλύτερο τμήμα της πόλης, η οποία βρισκόταν πλέον στα χέρια των Αιτωλών.
Η Ναύπακτος υπήρξε οχυρωμένη και κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο (6ος-7ος αι. μ.Χ.), οπότε τα τείχη της βλάφθηκαν σοβαρά από τον μεγάλο καταστροφικό σεισμό του 551 μ.Χ., που έπληξε και άλλα μνημεία της πόλης.
Το Κάστρο της Ναυπάκτου ανήκει στα ωραιότερα δείγματα οχυρωματικής αρχιτεκτονικής και αγκαλιάζει σήμερα μεγάλο μέρος της σύγχρονης πόλης. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, μέχρι το ύψος των επάλξεων, και φέρει κυκλικούς και τετράγωνους πύργους, ορισμένοι από τους οποίους έχουν αρχαίο πυρήνα.
Η βυζαντινή φάση της οχύρωσης ανάγεται στους Μέσους Βυζαντινούς χρόνους (10ος – 11ος αι.), οπότε και ήταν περιορισμένη προς την κορυφή του λόφου. Στη συνέχεια διαμορφώθηκε με επεκτάσεις και συμπληρώσεις, που έγιναν κυρίως από τους Βενετούς (1407-1499 και 1687-1699) και εν συνεχεία από τους Οθωμανούς (1499-1687 και 1699-1829).
Η οχύρωση αναπτύσσεται σε πέντε διαδοχικούς οχυρωματικούς περιβόλους, που ξεκινούν από την κορυφή του κεντρικού λόφου της πόλης, που κατά μεγάλο μέρος ταυτίζεται με την αρχαία ακρόπολη (υψ. 200 μ.), και καταλήγουν στο λιμάνι, το οποίο περικλείουν και προστατεύουν. Η επικοινωνία μεταξύ των οχυρωμένων ζωνών γίνεται με ενδιάμεσες πύλες. Τα κατώτερα δύο τμήματα της οχυρωμένης έκτασης καταλαμβάνονται από τον πυκνό παραδοσιακό οικισμό της πόλης.
Ο αρχαιολογικός χώρος εκτείνεται στους ανώτερους τρεις αμυντικούς περιβόλους και έχει είσοδο από δυτικά, στο ύψος του 3ου περιβόλου, μέσω τριών διαδοχικών πυλών. Στο τμήμα αυτό εντοπίζονται κτίσματα όπως αποθήκες και δεξαμενές. Τα σημαντικότερα θρησκευτικά και διοικητικά κτίρια περικλείονται εντός του 2ου αμυντικού περιβόλου. Εκτός από το ναό του Προφήτη Ηλία, του 19ου αι., περιλαμβάνουν θεμέλια τρίκλιτης μεσοβυζαντινής βασιλικής με νάρθηκα, η οποία που ταυτίζεται με τον επισκοπικό ναό της Ναυπάκτου που αναφέρεται από τον Ιωάννη Απόκαυκο. Ήταν αφιερωμένος στην Παναγία και αποτελούσε την έδρα της Μητρόπολης Ναυπάκτου, ενώ βόρεια του ναού πιθανότατα βρισκόταν το επισκοπικό μέγαρο.
Το Κάστρο της Ναυπάκτου έχει δεχθεί σημαντικές αναστηλωτικές παρεμβάσεις και εργασίες ανάδειξης: στο πλαίσιο του έργου «Κάστρων Περίπλους» που υλοποιήθηκε από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων μεταξύ των ετών 2006-2008, καθώς και μέσω του έργου «Αποκατάσταση και στερέωση τμημάτων του Κάστρου Ναυπάκτου και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου» που υλοποιήθηκε από το ΥΠΠΟΑ (22η ΕΒΑ – Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας), με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2007-2013.
Νεότερες εργασίες αποκατάστασης υλοποιήθηκαν και ολοκληρώθηκαν πρόσφατα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας μέσω του Προγράμματος Διεθνούς Συνεργασίας INTERREG V/A Greece-Italy 2014-2020 – Coastal Heritage Network, καθώς και μέσω του έργου «Συντήρηση και αποκατάσταση του νοτιοανατολικού τμήματος των Οχυρώσεων της Ναυπάκτου», με χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Leader.
Διεύθυνση: 303 00 Ναύπακτος
Τηλέφωνο: 6981176535
Ωράριο λειτουργίας: Χειμερινό: 8.30- 15.30, θερινό: 8.00-20.00
(Το διευρυμένο θερινό ωράριο από 1η Σεπτεμβρίου, λόγω σταδιακής μείωσης της διάρκειας της ημέρας, διαμορφώνεται ως εξής : 1-15 Σεπτεμβρίου: 08:00-19:30, 1-30 Σεπτεμβρίου: 08:00-19:00, 1-15 Οκτωβρίου: 08:00-18:30 και 16-31 Οκτωβρίου: 08:00-18:00).
Ο αρχαιολογικός χώρος κάθε Τρίτη είναι κλειστός.
Τα Μουσεία και οι Αρχαιολογικοί Χώροι παραμένουν κλειστά την 25η και 26η Δεκεμβρίου, 1η Ιανουαρίου, 25η Μαρτίου, Κυριακή του Πάσχα και την Πρωτομαγιά, επίσημες αργίες του Κράτους. Τη Μεγάλη Παρασκευή λειτουργούν με ωράριο 12:00-17:00.
Εντός της θερινής περιόδου θα λειτουργήσει για το κοινό
το Μουσείο και η ψηφιακή έκθεση του Κάστρου, με ωράριο 8.30-15.30. Το ωράριο θα ισχύσει από την ημερομηνία έναρξης της λειτουργίας του, η οποία θα ανακοινωθεί.
Εντός του Κάστρου λειτουργεί τη θερινή περίοδο 2024 αναψυκτήριο.
Τιμή εισιτηρίου: Ολόκληρο: 3 Eυρώ, Μειωμένο: 2 Ευρώ.
Από 1 Νοεμβρίου έως 31 Μαρτίου κάθε έτους ισχύει μειωμένο εισιτήριο για όλους τους επισκέπτες.
