Η αρχαία πόλη Μακύνεια βρισκόταν, σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη στην περιοχή του σύγχρονου ομώνυμου χωριού, περίπου τέσσερα χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Αντιρρίου.
Η πόλη αρχικά ανήκε στη δυτική Λοκρίδα, μέχρι τον 4ο αι. π.Χ. οπότε ενσωματώθηκε στο αιτωλικό κράτος. Αρχαία ακρόπολη, που φαίνεται ότι χρησίμευε ως ύστατο καταφύγιο των κατοίκων της μικρής πόλης, διατηρείται στη θέση Παλαιόκαστρο, σε απόσταση 800-1000 μ. βορειοδυτικά του χωριού.
Ο αρχαιολογικός χώρος στη θέση Παλαιόκαστρο και το θέατρο της πόλης ερευνήθηκαν για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1980. Συμπληρωματική έρευνα του θεάτρου πραγματοποιήθηκε μέσω Προγραμματικής Σύμβασης με το Δήμο Ναυπακτίας (αρχικά Αντιρρίου) μεταξύ 2010-2014, κατά την οποία αποκαλύφθηκε συνολικά το σκηνικό οικοδόμημά του.
Επεμβάσεις ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου έγιναν με χρηματοδότηση από το Γ΄ Κ.Π.Σ (2000-2006) – Ε.Π. Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος.
Μεγάλο τμήμα της αρχαίας πόλης, το οποίο δεν διατηρείται σήμερα ορατό, ερευνήθηκε κατά την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου Ιόνια Οδός μεταξύ των ετών 2009-2013. Από την έρευνα του οικισμού τεκμηριώνεται η ύπαρξη αρχαίας εγκατάστασης κυρίως από τα τέλη του 8ου έως τον 1ο αι. π.Χ., ενώ στον ίδιο χώρο έχουν εντοπιστεί ίχνη προϊστορικής κατοίκησης. Μεγάλος αριθμός των ευρημάτων που προήλθαν από την ανασκαφή αυτή εκτίθενται στο Ξενοκράτειο Αρχαιολογικό Μουσείο στο Μεσολόγγι.
Στην ίδια θέση, στις βορειοανατολικές υπώρειες της ακρόπολης και εκτός του οχυρωμένου χώρου, έξω από την κύρια πύλη, σώζεται το θέατρο της πόλης. Έχει ιδιότυπο σχέδιο και θαυμάσια θέα στη γύρω περιοχή. Είναι μικρών διαστάσεων, χωρίς διάζωμα, κλίμακες και εύριππο στην ορχήστρα και θεωρείται ότι μπορεί να ήταν σε χρήση και ως βουλευτήριο. Παρουσιάζει μεγάλες κατασκευαστικές ιδιαιτερότητες ως προς την κάτοψη του, τη διάταξη του κοίλου και των προεδριών, οι οποίες το καθιστούν, από αυτή την άποψη, μοναδικό.
Το θέατρο διατηρεί δεκατέσσερις σειρές κτιστών εδωλίων και η χωρητικότητά του, μαζί με ξύλινα καθίσματα που θα τοποθετούνταν στον χώρο, υπολογίζεται κατά προσέγγιση σε 700 θεατές. Κατά τις πρόσφατες έρευνες συμπληρώθηκε η συνολική εικόνα του οικοδομήματος με την πλήρη αποκάλυψη της σκηνής του, για την οποία μέχρι τότε υπήρχε η εικόνα ότι είχε καταρρεύσει στην πλαγιά. Το μνημείο εμφανίζει αποκλίσεις από την κανονική γεωμετρία, και έχει κατασκευαστεί πιθανότερα τον 3ο αι. π.Χ.
Σε μικρή απόσταση βόρεια του θεάτρου υπάρχει ναός αφιερωμένος σε άγνωστη θεότητα, ο οποίος δεν έχει ερευνηθεί πλήρως. Είναι πιθανό ότι ήταν αμφιπρόστυλος και ότι θα αποτελούσε τόπο λατρείας κάποιας πολιούχου θεότητας.
Διεύθυνση: 300 20 Μακύνεια
Ωράριο λειτουργίας: Ο χώρος είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης με την Εφορεία Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας.
Τιμή εισιτηρίου: Χωρίς εισιτήριο
