Το μνημείο βρίσκεται ακριβώς στην χερσαία είσοδο της Λευκάδας, σε απόσταση 1,2 χλμ βορειοανατολικά της πόλης και αμέσως δίπλα στο ανατολικό άκρο της κινητής γέφυρας που οδηγεί προς το νησί. Το Κάστρο είναι παράκτιο και κατασκευασμένο πάνω σε νησίδα περιβαλλόμενη από έλη, τα οποία το προστατεύουν.
Στα μεσαιωνικά χρόνια το ίδιο όνομα έφερε και η νήσος (Santa Maura), με το Κάστρο να αποτελεί την έδρα της πρωτεύουσας, η οποία μεταφέρθηκε εκεί από τους Φράγκους γύρω στο 1300 και συγκεκριμένα από τον Φράγκο ηγεμόνα Ιωάννη Ορσίνι, και τον οικισμό να εκτείνεται τόσο μέσα σε αυτό, όσο και εξωτερικά του.
Το όνομα αυτό οφείλεται στην ύπαρξη από τον 14ο αι. ναϋδρίου αφιερωμένου στην Αγ. Μαύρα, που κατά την παράδοση είχε ιδρυθεί από την κόρη του δεσπότη του Μυστρά Θωμά Παλαιολόγου Ελένη ή, πιθανότερα, από τους Ανδαγαυούς βασιλείς της Νεάπολης που κατείχαν τη Λευκάδα μεταξύ 1331-1362.
Η εκκλησία που υπήρχε εντός του Κάστρου, κατά την Τουρκοκρατία έγινε τζαμί, για να μετατραπεί πάλι αργότερα σε χριστιανικό ναό και τελικά καταστράφηκε από σεισμό τον 19ο αι. Σήμερα διατηρείται μικρή μονόχωρη εκκλησία της Αγ. Μαύρας στο εσωτερικό τραπεζιόσχημου προμαχώνα στην είσοδο της ανατολικής τάφρου, κτισμένη το 1888.
Το Κάστρο έχει περίπου επταγωνικό σχήμα και οι γωνίες του είναι ενισχυμένες με προμαχώνες, ενώ περιμετρικά διαμορφώνεται πλατύς περίδρομος στον οποίο οδηγούν κεκλιμένες λιθόστρωτες ράμπες. Στο νότιο τμήμα υπάρχουν τυφεκιοθυρίδες.
Η μορφή του μαρτυρεί διάφορες κατασκευαστικές φάσεις, που χρονολογούνται από την Πρώιμη Τουρκοκρατία έως τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας και εμφανίζουν κατά τόπους αντίστοιχα χαρακτηριστικά.
Αρχικά φαίνεται ότι στη θέση υπήρχε μικρό οχυρό, πιθανώς κτισμένο το 1300 από το Φράγκο ηγεμόνα Ορσίνι πάνω σε αρχαία κατασκευή. Αυτό ενισχύθηκε στα τέλη του 14ου αι. από τον Κάρολο τον Α΄ των Τόκκων (1362-1479), μετά από μία μεγάλη καταστροφή.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1479-1684, 1715-1716) έγινε επέκταση και ενίσχυση του Κάστρου και επιδιόρθωση των τειχών. Την περίοδο που βρισκόταν υπό ενετική κατοχή (1502-1503 και 1684-1734), έγινε ριζική ανακαίνιση από Φ. Μοροζίνι στο τέλος του 17ου αι., όπως και άλλες επισκευές και προσθήκες.
Η είσοδος στο φρούριο γίνεται από τη δυτική πύλη. Στον εσωτερικό χώρο και κυρίως στο βορειοανατολικό του τμήμα διατηρούνται πολυάριθμα ερείπια κτιρίων, που ανήκουν κυρίως την περίοδο της Ενετοκρατίας, ενώ υπάρχει και ναός του Παντοκράτορα.
Στο νοτιοδυτικό τμήμα διατηρείται ορθογώνιο συγκρότημα καμαροσκέπαστων δωματίων, γνωστό ως «αγγλικές φυλακές». Συμπλέγματα στοών διαμορφώνονται εσωτερικά του βορειοανατολικού προμαχώνα, του προμαχώνα του φάρου και του προμαχώνα της δυτικής πύλης.
Στo μνημείο υλοποιήθηκε με αυτεπιστασία από την Εφορεία Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας το έργο «Ανάδειξη Κάστρου Αγ. Μαύρας στη Λευκάδα», μέσω του στο Ε.Π. «Ιόνια Νησιά 2014-2020» και χρηματοδότηση από το Ε.Σ.Π.Α. Μέσω του έργου αυτού δημιουργήθηκε δίκτυο διαδρομών περιήγησης προς τα κυριότερα σημεία ενδιαφέροντος, τοποθετήθηκε φυλάκιο, και δημιουργήθηκαν νέοι χώροι υγιεινής, έγινε αποκατάσταση του Κελιού των Φραγκισκανών μοναχών και όλοι οι χώροι έγιναν επισκέψιμοι από ΑμεΑ. Επιπλέον, δημιουργήθηκε Μουσείο στη δίχωρη αίθουσα του βορειο-ανατολικού προμαχώνα, η οποία αποκαταστάθηκε γι΄αυτό το σκοπό, όπως και το κτίριο της Πυριτιδαποθήκης, το οποίο μετατράπηκε σε χώρο ψηφιακών προβολών.
Διεύθυνση: 311 00 Αγ. Μαύρα Λευκάδας
Ωράριο λειτουργίας: Χειμερινό: 8.30-15.30, Θερινό: 8.00–20.00. Ο αρχαιολογικός χώρος κάθε Τρίτη είναι κλειστός.
(Το διευρυμένο θερινό ωράριο από 1η Σεπτεμβρίου, λόγω σταδιακής μείωσης της διάρκειας της ημέρας, διαμορφώνεται ως εξής : 1-15 Σεπτεμβρίου: 08:00-19:30, 1-30 Σεπτεμβρίου: 08:00-19:00, 1-15 Οκτωβρίου: 08:00-18:30 και 16-31 Οκτωβρίου: 08:00-18:00).
Σύμφωνα με την με αρ. πρωτ. 75976/18-05-23 Απόφαση (ΦΕΚ 3320/Β/18-05-2023), η είσοδος δεσποζόμενων ζώων συντροφιάς στον αρχαιολογικό χώρο δεν επιτρέπεται.
Το Μουσείο λειτουργεί καθημερινά με ωράριο 8.30-15.30 (πλην Τρίτης). Η πυριταποθήκη λειτουργεί με ωράριο ίδιο με αυτό του Κάστρου.
Τα Μουσεία και οι Αρχαιολογικοί Χώροι παραμένουν κλειστά την 25η και 26η Δεκεμβρίου, 1η Ιανουαρίου, 25η Μαρτίου, Κυριακή του Πάσχα και την Πρωτομαγιά, επίσημες αργίες του Κράτους. Τη Μεγάλη Παρασκευή λειτουργούν με ωράριο 12:00-17:00.
Τιμή εισιτηρίου: Ολόκληρο: 5 Eυρώ, Μειωμένο: 3 Ευρώ. Το Μουσείο εντός του Κάστρου και ο χώρος ψηφιακής προβολής στην Πυριτιδαποθήκη είναι επισκέψιμα με το ίδιο εισιτήριο.
Ελεύθερη είσοδος για όλους προβλέπεται: την πρώτη και τρίτη Κυριακή κάθε μήνα (από 1η Νοεμβρίου έως 31η Μαρτίου εκάστου έτους) και στις ακόλουθες ημερομηνίες: 6η Μαρτίου (Ημέρα Μνήμης Μελίνας Μερκούρη), 18η Απριλίου (Διεθνής Ημέρα Μνημείων), 18η Μαΐου (Διεθνής Ημέρα Μουσείων), Τελευταίο σαββατοκύριακο Σεπτεμβρίου (Διήμερο Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς), 28η Οκτωβρίου.
