Η Πράξη, με κωδικό ΟΠΣ 6002598, έχει ενταχθεί στο Πρόγραμμα «Δυτική Ελλάδα» 2021-2027 με προϋπολογισμό 2.300.000 € και περιλαμβάνει δύο υποέργα. Το Υποέργο 1 «Αποκατάσταση και ανάδειξη Ιεράς Μονής Μυρτιάς Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας» υλοποιείται από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων. Το Υποέργο 2, ” Αρχαιολογική επίβλεψη και συντήρηση τοιχογραφιών Καθολικού Ιεράς Μονής Μυρτιάς Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας”, με προϋπολογισμό 400.000 €, υλοποιείται απολογιστικά και με αυτεπιστασία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλο-ακαρνανίας και Λευκάδας.
Η Ιερά Μονή βρίσκεται δυτικά του Θέρμου, κοντά στη λίμνη Τριχωνίδα. Είναι κηρυγμένη ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 58/Α/11.3.1925 και Π.Δ. 18.2.1995) και είναι η παλιότερη σε συνεχή λειτουργία, τουλάχιστον από το 1491 μέχρι σήμερα, μονή στην Αιτωλία. Το μοναστηριακό συγκρότημα αναπτύσσεται σε σχήμα Π στα βόρεια, νότια και ανατολικά του καθολικού. Η ίδρυση της μονής ανάγεται στον 12ο αιώνα, ενώ στο καθολικό διακρίνονται τέσσερεις οικοδομικές φάσεις. Το αρχικό κτίσμα ήταν ένας μικρός μονόχωρος καμαροσκεπής ναός (σήμερα αποτελεί τον χώρο του Ιερού) και χρονολογείται, σύμφωνα με τις σωζόμενες τοιχογραφίες στον 12ο αιώνα. Σε δεύτερη φάση (το 1539) κτίζεται στα δυτικά του αρχικού, ενσωματώνοντάς τον, ο κυρίως ναός, ο οποίος ανήκει στον τύπο του δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλλο. Στην τρίτη οικοδομική φάση ανήκει ο νάρθηκας, χρονολογημένος βάσει επιγραφής στο έτος 1651. Στην τέταρτη και τελευταία φάση ανήκε το μονόχωρο παρεκκλήσιο των Ταξιαρχών που κτίσθηκε το 1712 στα νότια του νάρθηκα, το οποίο όμως κατεδαφίστηκε το 1903. Τα κελιά, το διαβατικό και οι δύο κρήνες της ανατολικής πτέρυγας κατασκευάστηκαν στην αρχική τους φάση στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Το εσωτερικό του καθολικού είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τον 12ο έως και τον 18ο αιώνα. Στο ιερό διατηρούνται δυο παραστάσεις από την αρχική αγιογράφηση (Κοίμηση της Θεοτόκου και ο Άγιος Στέφανος), που τοποθετείται στο 12ο αιώνα. Ο υπόλοιπος χώρος του ιερού είναι καλυμμένος με τοιχογραφίες που χρονολογούνται, σύμφωνα με επιγραφή, στο 1491 και αποδίδονται στον ζωγράφο Ξένο Διγενή. Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού χρονολογούνται βάσει επιγραφής στο 1539, ενώ οι τοιχογραφίες του νάρθηκα τοποθετούνται στις αρχές του 18ου αιώνα.
Στο πλαίσιο του Υποέργου 1 προβλέπεται να υλοποιηθούν οι ακόλουθες εργασίες: καθαιρέσεις παλαιών επιχρισμάτων, διαχωριστικών τοίχων, οπλισμένου σκυροδέματος, επικεράμωσης, μεταλλικών κατασκευών, πλακοστρώσεων, καθαρισμός όψεων λίθινων τοιχοποιιών και κατασκευή αρμολογημάτων, εφαρμογή ενεμάτων, λιθοσυρραφές, συμπληρώσεις λιθοδομών, κατασκευή οπλισμένων επιχρισμάτων, κατασκευή σειράς μικροπασσάλων, κατασκευή δαπέδων από οπλισμένο σκυρόδεμα, ξύλινων δαπέδων και οροφών, διαχωριστικών τοίχων, κουφωμάτων, αποστραγγιστική τάφρος, επιστρώσεις δαπέδων από μάρμαρο, επικεράμωση, χρωματισμοί, Η/Μ εγκαταστάσεις.
Το Υποέργο 2 έχει ως αντικείμενο την παρακολούθηση των εκσκαφικών, αναστηλωτικών και στερεωτικών εργασιών του πρώτου υποέργου, καθώς και τη συντήρηση και αποκατάσταση του τοιχογραφικού διακόσμου του καθολικού της Μονής. Προβλέπονται χωματουργικές και σκαπτικές εργασίες στο προαύλιο και στους υπόγειους χώρους των κτηριακών συγκροτημάτων και διενέργεια σωστικής ανασκαφής, εφόσον εντοπιστούν αρχαιότητες. Με την ολοκλήρωση των εργασιών θα τοποθετηθούν πληροφοριακές πινακίδες, θα εκδοθεί έντυπο και φυλλάδιο του Υποέργου και σε γραφή Braille, και θα πραγματοποιηθεί και σχετική ημερίδα. Το Υποέργο 2 ξεκίνησε στις 3.9.2024 και θα έχει διάρκεια υλοποίησης 24 μηνών. Στο στάδιο αυτό έχει ξεκινήσει η διαδικασία τεκμηρίωσης του μνημείου, στερέωσης και συντήρησης των τοιχογραφιών του νάρθηκα.
